İran hükümeti ABD ile imzalanan 'nükleer anlaşması'ndaki taahhütlere uymayacağını açıkladı. Muahede ABD Lideri Barrack Obama periyodunda imzalanmıştı. Ancak Trump, mutabakattan tek taraflı olarak çekilmişti.
Söz konusu muahedede neler yer alıyordu? Ayrıntılara birlikte bakalım.
İran hükümeti kelam konusu mutabakattaki hiçbir yükümlülüğe uyulmayacağını açıkladı.
Açıklamada, İran'ın bundan sonra uranyum zenginleştirme, depolama, araştırma ve geliştirmeyle ilgili hiçbir taahhüde uymayacağı söz edildi.
Açıklamada, İran'ın santrifüj sayısında hiçbir sınırlamaya gitmeyeceği, ülkenin, nükleer programı da teknik gereksinimlerine nazaran uygulayacağı kaydedildi.
İran idaresinin Milletlerarası Atom Gücü Ajansı ile çalışmaya devam edeceği belirtilen açıklamada, yaptırımların kalkması ve menfaatlerin temin edilmesi halinde Tahran idaresinin mutabakata dönmeye hazır olduğu bildirildi.
Obama devrinde yapılan mutabakat neleri kapsıyordu? İran için hangi kısıtlamaları getiriyordu?
Obama devrinde imzalanan muahede ile dünyada, U-235'in yüzde 3 sıkıştırılmış halini içeren düşük seviyeli zenginleştirilmiş uranyum, nükleer reaktör yakıtı üretiminde kullanılırken, yüzde 90 seviyesinde zenginleştirilmiş uranyum nükleer silah imalinde kullanılıyordu.
Anlaşmanın imzalandığı tarihte İran 20 bin santrifüje ve tonlarca uranyuma sahipti. Bunun birkaç ay içinde 8 ila 10 nükleer bomba yapmaya yeteceği sav ediliyordu.
Anlaşmayla santrifüj sayısı 2026'ya kadar 10 yıl boyunca 5 bin 60 ile sonlandırıldı.
Ayrıca İran'ın uranyum stoku da yüzde 98 düşürülerek 300 kilograma geriletildi.
İran'ın bu ölçüsü 2031'e kadar geçmemesi kuralı getirildi. İran ayrıyeten uranyum stokunun zenginleştirilme oranını yüzde 3,67'de tutmayı kabul etti. Bu da yalnızca reaktör yakıtı üretiminde kullanılan zenginleştirilme oranıydı. Gerçekten, mutabakat yürürlüğe girene kadar İran'ın tonlarca uranyumu Rusya'ya taşındı ve santrifüj sayıları da azaldı.
Anlaşmadan evvel İran Arak kentinde ağır su nükleer tesisi imalini sürdürüyordu. İran'ın karşısındaki ülkeler, ağır su reaktöründe harcanan nükleer yakıtın nükleer silah üretiminde kullanılan plütonyum içermesi nedeniyle Arak'taki tesisin yok edilmesini istiyordu. Mutabakatla İran, tesisin nükleer silah imalinde kullanılmayacak seviyede plütonyum üretilmeyecek biçimde tekrar tasarlanmasını kabul etti. İran'ın 2031'e kadar yeni ağır su reaktörü inşa etmesine de müsaade verilmemesi unsuru mutabakatta yer aldı.
Dönemin ABD Lideri Barack Obama, İran'ın bu koşullar altında nükleer programını gizlice devam ettirme imkanını kaybedeceğini düşünüyordu. Bunun nedeni de İran'ın tesislerini memleketler arası kontrole açmayı kabul etmesiydi.
Anlaşma, Memleketler arası Atom Gücü Ajansının (UAEA) yetkililerine, İran'ın nükleer güç tesislerinde kontrol yapma hakkı sağladı. UAEA yetkilileri, muahede sayesinde santrifüjlerin üretimi, depolanması ve montajıyla ilgili tesislere erişim yetkisine sahip oldu.
ABD Lideri Donald Trump, 2015'te başkanlık yarışına başladığında İran ile yapılan muahedeye itirazını çabucak lisana getirdi.
Obama idaresinin imzaladığı mutabakata karşı çıkan Trump, Kasım 2016'daki başkanlık seçimi öncesi ve sonrasında muahedeyi, “dünyanın en makûs anlaşması” olarak niteledi.
Anlaşmanın öteki taraflarından Fransa ve Almanya üzere ülkelerin başkanları Trump'ı muahededen çekilmemesi için ikna etmeye çalıştı fakat başarılı olamadı.
Trump, İran'ı ABD'nin düşmanı olarak gördüğü, mutabakatın İran'ın balistik füze denemelerini kapsamadığı, muahedenin bitiminden sonra İran'ın tekrar nükleer silah elde etme imkanına sahip olabileceği ve “aslında daha düzgün bir mutabakat yapabileceği” üzere münasebetlerle “Kapsamlı Ortak Hareket Planı”na karşı çıkıyordu.
Dünden bugüne muahedede kat edilen basamaklar neler oldu?
Şimdi ne olacak? Son yaşanan gelişmeler ile İran üstte bahsi geçen hiçbir yükümlülüğü yerine getirmeyeceğini açıkladı.
Öte yandan, İran Ulusal Güvenlik Yüksek Kurulu Genel Sekreteri Ali Şemhani, İhtilal Muhafızları Ordusu’na bağlı Kudüs Gücü Kumandanı Kasım Süleymani’yi öldüren ABD'ye “kesinlikle askeri karşılık vereceklerini” söyledi.
İran devlet medyasına nazaran Esed rejiminin Güvenlik Kurulu Lideri Ali Memluk ile bir ortaya gelen Şemhani, burada yaptığı konuşmada, Süleymani'nin öldürülmesine ait, “İran’ın karşılığı mutlaka askeri olacaktır. İran’ın karşılığı, yalnızca askeri karşılıkla da sonu kalmayacaktır.” tabirini kullandı.
